آموزش نظامی

تاريخچه عوامل شيميايي

عوامل شيميايي توسط حيوانات بسياري در طبيعت به طور غريزي استفاده مي شود ، مار و عقرب با زهر سمي كشنده خود باعث كشتن يا صدمه زدن به حريف شده ، مورچه ها براي مقابله با همنوعان خود در هوا اسيد فرميك منتشر كرده يا اختاپوس و ماهي مركب در هنگام احساس خطر براي اختفا مواد سياه رنگي در آب پخش مي كنند .

قير و نفت اولين مواد شيميايي مورد استفاده انسان بوده ، صدها سال قبل از ميلاد مسيح جنگاوران اوليه از اين مواد جهت آتش زدن ديوار قلعه ها بهره مي جستند . پلوتارچ تاريخنگار يونان باستان در روايت خود شرح مي دهد كنيوس سرتوريوس سردار رومي براي مقابله با بربرها ابري از مواد تحريك كننده در هوا پخش كرد ، فرداي آن روز باد اين مواد را به طرف بربرها برد و سبب سرفه ، كوري ، خفگي و شكست آن ها شد ، ترك هاي عثماني در سال 1453 ميلادي در جنگ با روم شرقي «بيزانس» براي فتح قسطنطنيه اقدام به كندن نقب براي ورود به شهر كردند ، مدافعان مقدار زيادي گوگرد سوزاندند و دود آن را در نقب ها پخش شد ، گاز حاصل دي اكسيد گوگرد بود كه سمي مي باشد و موجب خفگي مهاجمان و شكست آن ها شد . مورخان يوناني نقل كردند كه از تركيب گوگرد با مواد نفتي ماده اي به نام آتش يوناني مي ساختند و هنگامي كه آن را در آب مي ريختند آتش مي گرفت .

بوميان و سرخپوستان آمريكايي هم از عوامل شيميايي بي بهره نبوده اند و با استفاده از گياهاني به نام هاي بلادنا و كاتيبال در برابر دشمنان خود ايستادگي مي كردند .

طي سال هاي 1910 تا 1914 قبل از شروع جنگ جهاني اول در پليس فرانسه از نارنجك هاي اشك آور محتوي اتيل برمواستات استفاده مي شد ، طي جنگ جهاني اول در اكتبر 1914 آلماني ها از يك عامل اشك آور در جبهه نوشاتل استفاده كردند ، آن ها اين عامل را به صورت گلوله توپخانه 150 م م « T-stoff» با محتوي 7 پوند ماده اشك آور به كار بردند ، نتيجه اين كار به دليل تعداد كم گلوله ها و پراكندگي نيروهاي فرانسوي و پايداري كم عامل در محيط موفقيت آميز نبود امٌا سرآغاز و تجربه اي براي ورود سلاح هاي مخوف و موفقيت هاي بعدي شد . در تاريخ 22 آوريل 1915 نيروهاي آلمان قيصري در ايپرس بر عليه نيروهاي فرانسوي از گاز سمي و كشنده كلر استفاده كردند ، چون گاز كلر نسبت به هوا سنگين تر است به داخل سنگرها و كانال هاي ارتباطي رفت و تلفاتي غريب به 5000 كشته و 15000 مصدوم بر جا گذاشت ، عمده تلفات فوق به دليل نداشتن وسايل حفاظتي و آشنا نبودن به مقابله با گازهاي سمي بود ، پس از آن ماسك هاي ضد گاز در اختيار نيروهاي درگير قرار گرفت . در ژانويه 1915 نيز در درگيري آلماني ها با قواي روس از عامل گزيليل برومايد استفاده شد كه به دليل سرماي زير صفر محيط عامل تبخير نشد و براي نخستين بار اهميت تأثير شرايط جوي در حمله هاي شيميايي مشخص گرديد . پس از گذشت 5 ماه از استفاده كلر توسط آلمان در جنگ ، انگليسي ها به قصد تلافي محلول كلر را بر عليه آلماني ها استفاده كردند سپس آلماني ها از گاز ديگري به نام فسژن در برابر انگليسي ها استفاده و انگليسي ها هم در اقدام به مثل گاز كلر و فسژن را به صورت مخلوط بر عليه آلمان به كار بردند ، در دسامبر 1915 آلماني ها از گاز فسژن به همراه عاملي به نام دي فنيل كلروآرسين استفاده نمودند ، عامل فوق تهوع آور بود و از فيلتر ماسك ها عبور مي كرد ، شخص براي استفراغ كردن مجبور بود ماسكش را خارج نمايد در نتيجه در معرض گاز سمي فسژن قرار مي گرفت . پس از اين واقعه در فيلتر ماسك ها تغييراتي حاصل شد تا جلوي عوامل مهوع را هم بگيرد . آلماني ها كه همواره از تاكتيك هاي جديد بهره مي جستند در ژوييه 1917 از گاز خردل بر عليه انگليسي ها استفاده كردند ، اين گاز علاوه بر مجاري تنفسي از طريق پوست بدن نيز جذب و اثرات زيانباري بر جا مي گذارد . طي چهار سال جنگ جهاني اول 120000 تن عوامل شيميايي به كار رفت كه بيش از 1300000 نفر كشته و مجروح برجاي گذاشت ، اين آمار وحشتناك باعث شد در پروتكل 17 ژوئن 1925 ژنو 120 كشور ممنوعيت استفاده از عوامل شيميايي و ميكروبي را امضا كنند ولي تحقيقات ، ساخت و انبار اين عوامل تحريم نشد ، همچنين ايالات متحده آمريكا ، آرژانتين ، برزيل و ژاپن موافقت نامه را امضا نكردند و شوروي نيز با اين شرط كه هيچ مسئوليتي در برابر استفاده از عوامل بر عليه كشورهايي كه از امضاي قرارداد خودداري كرده اند ندارد موافقت نامه را امضا كرد . البته آمريكا 50 سال بعد اقدام به تصويب پيمان منع كاربرد عوامل شيميايي و ميكروبي نمود .

پروتكل 1925 ، نخستين پيمان در اين زمينه نبود و در سال هاي 1899 و 1907 نيز كنوانسيون لاهه از كشورهاي امضا كننده مي خواست كه از به كار بردن سلاح هايي كه هدفشان پخش گازهاي سمي است خودداري كنند . همانطور كه پيمان لاهه در جنگ جهاني اول نقض شد ، پروتكل 1925 نيز نتوانست جلوي استفاده از اين عوامل را بگيرد و در سال 1935 سربازان ايتاليايي بنا به دستور ديكتاتور وقت بنيتوموسوليني در حمله به اتيوپي بر عليه مردم بي دفاع از گاز سمي استفاده كه حدود 15000 نفر قرباني شدند ، ژاپن هم در سال 1937 در جنگ با چين از عوامل شيميايي استفاده كرد .

انتظار مي رفت در جنگ جهاني دوم از اين عوامل استفاده گسترده اي شود و عملأ اينطور نشد ، علت عدم استفاده از گازهاي سمي توسط آلمان ترس از اقدام متقابل نيروهاي متفقين بود زيرا كه مقدار زيادي گاز سمي در اختيار داشتند و آلماني ها نيز از اين موضوع مطلع بودند و هيتلر بارها با درخواست ستاد كل ارتش آلمان مبني بر توليد و كاربرد جنگ افزارهاي شيميايي مخالفت كرد ، البته خود هيتلر نيز يكي از مصدومين شيميايي جنگ جهاني اول بود ، بعد از جنگ جهاني دوم مشخص شد كه نه تنها گازهاي شيميايي موجود در انبارهاي ارتش آلمان براي مقابله با متفقين كفايت مي كرد بلكه چندين برابر هم كشنده تر از جنگ افزارهاي شيميايي آن ها بوده است ، هرچند كه اگر آلمان در نرماندي يا نبرد برلين از گازهاي شيميايي استفاده مي كرد مي توانست ضربات محلكي بر پيكره حريف وارد كند . در خلال جنگ جهاني دوم ژاپني ها نيز آزمايش هاي شيميايي و ميكروبي را در منچوري بر روي زندانيان جنگي به عنوان خوكچه آزمايشگاهي انجام مي دادند .

در جنگ ويتنام ايالات متحده آمريكا هزاران تن مواد شيميايي ضدگياه مصرف كرد و بيش از ده ها هزار كيلومتر مربع را آلوده ساخت ، هدف از استفاده عوامل ضدگياه ازبين بردن پوشش گياهي جهت عدم اختفا مبارزين ويتنامي و از بين بردن منابع غذايي آن ها بود ، در نتيجه اين كار به بيش از 2000000 نفر ويتنامي آسيب رسيد و ده هاهزار آمريكايي نيز بعدأ دچار عوارض مسمويت شدند ، با گذشت ساليان دراز از جنگ ويتنام هنوز بعضي از مناطق آن در اثر استفاده از اين عوامل قابل كشت نيست .

شوروي هانيز پس از جنگ جهاني دوم نقش بزرگي را در زمينه مسلح كردن كشورهاي بلوك شرق به سلاح هاي شيميايي ايفا كردند ، ارتش سرخ در جنگ با افغانستان نيز از يك عامل جديد به نام باران زرد استفاده نمود .

رژيم جنايتكار بعث عراق نيز در جنگ برعليه ايران بارها به عوامل شيميايي متوسل شد ، از سال 1359 تا اسفند 1362 «عمليات خيبر» عراق از سلاح هاي شيميايي به طور محدود و با غلظت هاي پايين استفاده مي كرد ، طي عمليات بدر «1363» عراق سلاح هاي شيميايي را به صورت گسترده به كار گرفت ، بعد از آن در عمليات والفجر 8 «فتح فاو» بيشترين تلفات را به عزيزان رزمنده ايراني وارد نمود . همچنين در عمليات كربلاي 4 براي اولين بار از موشك هاي كاتيوشا محتوي مواد شيميايي بهره جست .صدام حسين ديكتاتور وقت عراق در طول جنگ مرتكب بزرگترين جنايات جنگي شد كه بمباران شيميايي مناطق غيرنظامي و شهرهاي حلبچه ، سردشت ، مريوان ، دارخوين و ... نمونه هايي از آن بوده كه باعث كشته و مصدوم شدن تعداد زيادي مردم بي دفاع گشت ، اين رژيم متجاوز در سال هاي پاياني جنگ خود با ايران از اعم سلاح هاي خود مانند نارنجك ، خمپاره ، توپخانه ، راكت ، موشك و... به صورت نامتعارف و با محتويات عوامل شيميايي استفاده مي كرد .

عوامل شيميايي غير از جنگ ها در مواردي نيز مانند انفجار تأسيسات شيميايي فلتكس بوراف در انگليس ، سيووسو در ايتاليا ، ساندوز در سويس باعث مرگ و مير و آلوده شدن محيط زيست گرديدند ، براي مثال در سال 1984 با انتشار متيل ايزوسيانات در بوپال هند سبب كشته شدن 2500 نفر از اهالي ومصدوم شدن هزاران نفر ديگر شد ، عوامل شيميايي عليرغم اثرات مخرب بر روي انسان و محيط باعث از بين رفتن لايه هاي اوزون نيز مي شوند .